Τι σημαίνει “Είμαι ΙδεοΨυχαναγκαστικός”;

“Είμαι συχνά απόλυτος και τελειομανής και σπαστικός (για τους άλλους, όχι για μένα). Απλώς βρίσκω μία ανακούφιση όταν όλα έχουν μία τάξη, όταν γίνονται τα πράγματα όπως πρέπει, όταν ακολουθούν την σωστή σειρά και τους κανόνες και δεν υπάρχει αναταραχή. Είναι κοινή λογική, δεν παραλογίζομαι. Γιατί δεν μπορούν να οδηγούν όπως υπαγορεύει ο Κ.Ο.Κ.; Γιατί δεν μπορούν να με αφήσουν να ολοκληρώσω την φράση μου για να καταλάβουν ακριβώς τι εννοώ; Γιατί δεν μπορούν να ελέγξουν αν στην είσοδο της πολυκατοικίας περιμένει κάποιος λογαριασμός τους; Γιατί δεν μπορούν να σεβαστούν τους κανόνες του παιχνιδιού και θέλουν να κάνουν ζαβολιές; Γιατί δεν μπορούν να καταλάβουν το αυτονόητο;”

Αυτή είναι και μία σύντομη περιγραφή κυρίαρχων σκέψεων που μπορεί να κάνει ένα άτομο που χαρακτηρίζεται από Ψυχαναγκαστική-Καταναγκαστική (ή αλλιώς Ιδεοψυχαναγκαστική) Προσωπικότητα (ΙΔΨΠ).

Τι είναι η ΙΔΨΠ;

Αρχικά, θα δώσουμε την κλινική διάσταση ώστε να είναι πιο ξεκάθαρο τι σημαίνει να έχει κανείς αυτού του είδους την προσωπικότητα. Τα επόμενα οκτώ συμπτώματα (όπως δίνονται από το DSM 5-Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών) είναι αυτά που απαρτίζουν την ΙΔΨΠ και προβάλλουν την ανάγκη και την ενασχόληση του ατόμου σχετικά με την τάξη, τον έλεγχο, την τελειότητα και άλλες ποιότητες στην καθημερινότητά τους.

(1) το άτομο έχει έντονη ενασχόληση με λεπτομέρειες, κανόνες, λίστες, την τάξη, την οργάνωση ή τα προγράμματα, σε βαθμό που το κύριο σημείο της δραστηριότητας χάνεται

(2) εμφανίζει τελειοθηρία που παρεμποδίζει την ολοκλήρωση μιας εργασίας (π.χ. το άτομο είναι ανίκανο να ολοκληρώσει μία προγραμματισμένη δουλειά επειδή δεν πληρούνται οί δικές του υπερβολικά αυστηρές απαιτήσεις)

(3) είναι υπερβολικά αφοσιωμένο στην εργασία και την παραγωγικότητα με αποκλεισμό των δραστηριοτήτων του ελεύθερου χρόνου και των φιλικών σχέσεων (που δεν εξηγείται από φανερή οικονομική ανάγκη)

(4) είναι υπερβολικά ευσυνείδητο, λεπτολόγο και άκαμπτο σε θέματα ηθικής, ηθών ή αξιών (που δεν εξηγείται από πολιτισμική ή θρησκευτική ταυτοποίηση)

(5) είναι ανίκανο να πετάξει φθαρμένα ή χωρίς αξία αντικείμενα ακόμα και όταν δεν έχουν συναισθηματική αξία

(6) είναι απρόθυμο να κάνει καταμερισμό καθηκόντων ή να δουλέψει με άλλους, εκτός εάν αυτοί υποταχθούν στον ακριβή δικό του τρόπο που κάνει τα διάφορα πράγματα

(7) υιοθετεί ένα τσιγγούνικο τρόπο στο ξόδεμα των χρημάτων, τόσο για τον εαυτό του, όσο και για τους άλλους τα χρήματα θεωρούνται σαν κάτι που πρέπει να συσσωρευτεί και διαφυλαχθεί για μελλοντικές καταστροφές

(8) εμφανίζει ακαμψία και ισχυρογνωμοσύνη

(Εάν εμφανίζονται περισσότερα από 4 συμπτώματα που εμποδίζουν την λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινότητά του, τότε η παρέμβαση του ειδικού ψυχολόγου ή ψυχιάτρου θα είναι ιδιαίτερα βοηθητική καθώς τότε μιλάμε για διαταραχή.)

Είναι συχνό και πλέον αποδεικνύεται από μεγάλο αριθμό ερευνών, πως είναι πολλοί εκείνοι που παρουσιάζουν συμπτώματα όπως τα παραπάνω σε κάποια περίοδο της ζωής τους, χωρίς αυτό να τους εμποδίσει να προχωρήσουν και να εξελιχθούν. Συνεπώς, μπορεί ένα άτομο να εμφανίζει χαρακτηριστικά ΙΔΨΠ αλλά να μην έχει και την διαταραχή. Με πιο απλά λόγια, η τάξη, ο έλεγχος και οι κανόνες είναι ο βασικός κορμός αυτής της προσωπικότητας. Η ευελιξία και ο αυθορμητισμός δεν τους χαρακτηρίζουν, όμως είναι υπέρ του δέοντος υπεύθυνοι, δεν είναι πολύ καλοί στην ομαδική δουλειά και δεν φαίνονται ιδιαίτερα γενναιόδωροι.

Όλα αυτά ξεκινάνε στην αρχή της ενηλικίωσης του ατόμου, κοντά στα 20 και όσο μεγαλώνει το άτομα, τα χαρακτηριστικά της ΙΔΨΠ γίνονται ακόμη πιο άκαμπτα. Αυτός είναι και ο λόγος που το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν είναι το άγχος ή/και ο θυμός. Στην διαρκή προσπάθεια να πετύχουν την τελειότητα και τις “καλές/σωστές” συμπεριφορές και σχέσεις, καθώς πρόκειται για κάτι που απέχει από την πραγματικότητα, θα έρθει η στιγμή που θα απογοητευτούν με τον εαυτό τους αφού δεν θα φτάνουν εύκολα αυτά που έχουν στο μυαλό τους. Για κοινωνικούς λόγους, έχει φανεί πως η προσωπικότητα αυτή θα εμφανίζεται συχνότερα σε άντρες παρά σε γυναίκες.

Από που προκύπτει;

Δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος παράγοντας που να υπάρχει πίσω από κάθε ΙΔΨΠ, όμως έχουμε καταλήξει σε ένα σύνολο χαρακτηριστικών που έχει το άτομο και το περιβάλλον του κατά την διάρκεια της ανάπτυξής του – και ιδίως οι γονείς του.

Οι γονείς του λοιπόν, θα έχουν φτωχή συναισθηματική σχέση με εκείνον αλλά θα είναι πολύ ελεγκτικοί(/παρεμβατικοί) ή/και υπερπροστατευτικοί. Έτσι, ο έλεγχος και ο κίνδυνος, θα γίνουν σταθερές αξίες στο μυαλό του παιδιού. Συχνά, οι γονείς είναι ιδιαίτερα τιμωρητικοί, τόσο λεκτικά όσο και ψυχικά, αλλά και σωματικά. Μαθαίνει λοιπόν το παιδί πως για να μην έχει έναν γονιό καταπιεστικό, υπερβολικά ανήσυχο και τιμωρητικό θα πρέπει να φροντίσει από μόνο του να είναι‘σωστό’, υπάκουο και…τέλειο.

Τι να κάνω αν έχω ΙΔΨΠ;

Αφού ψάχνεις διαρκώς τα πράγματα να γίνουν “έτσι όπως πρέπει” και προσπαθείς να “τα κάνω όλα σωστά”, το άγχος και η κατάθλιψη είναι οι βασικές αιτίες που θα κάνουν την προσωπικότητά σου ενοχλητική για τον ίδιο σου τον εαυτό. Η ανάγκη σου να τα κάνεις όλα σωστά θα σε πιέζει όλο και περισσότερο (άγχος) και στις αποτυχίες θα στεναχωριέσαι και θα ματαιώνεσαι, με αποτέλεσμα να χάνεις το κίνητρό σου και να τα βάζεις με τον εαυτό σου (κατάθλιψη). Σχετικά με τους άλλους, σε προσωπικό αλλά και σε επαγγελματικό επίπεδο, η ακαμψία σου θα σε κάνει να περιορίζεσαι, καθώς η ισχυρή άποψή σου θα κάνει τους άλλους να αναγκάζονται να περιορίζονται.

Συνεπώς, σε κάποιο από αυτά τα περιστατικά, το άτομο θα ζητήσει την βοήθεια του ειδικού για να διαχειριστεί όσα τον εγκλωβίζουν. Τα καλά νέα είναι πως πρόκειται για την δομή προσωπικότητας που είναι η πιο συνεργάσιμη στην ψυχοθεραπεία από όλες τις άλλες. Με βασικό σκοπό να ‘μαλακώσουν’ λίγο οι απόλυτες απόψεις και να γίνουν πιο ρεαλιστικές οι απαιτήσεις που έχει το άτομο από τον εαυτό του, τους άλλους αλλά και τον κόσμο, η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο να βρει τρόπους ανακούφισης και αλλαγής.